Gnathomortis

Gnathomortis Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Boven-Krijt
Gnathomortis stadtmani
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Orde: Squamata (Schubreptielen) Onderorde: Lacertilia (Hagedissen) Familie: Mosasauridae † (Maashagedissen)
Geslacht
Gnathomortis Lively, 2020
Typesoort
Prognathodon stadtmani
Portaal    Biologie Herpetologie

Gnathomortis is een geslacht uit de Mosasauridae, een groep van uitgestorven sauriërs, dat in zee leefde in het Campanien, het late Krijt, 81 tot 79 miljoen jaar geleden.

Op 1 april 1975 vond de vijftienjarige scholier Gary L. Thompson langs de Cedar Mesa Road, driehonderd meter van de hoofdstraat van het plaatsje Cedaredge, Delta County, Colorado, na een aardverschuiving wervels van een mosasauride. Hij meldde de wervels bij zijn natuurkundeleraar Gordon Richard Jones die op zijn beurt James Alvin Jensen waarschuwde, een technicus die werkte voor de afdeling paleontologie van de Brigham Young University. De locatie stond niet bekend om fossiele vondsten en al helemaal niet van mosasauriden. Binnen enkele dagen begon Jensen met de opgraving. Na berging reconstrueerde hij het skelet met veel gips.

In 1995 wijdde Michael Kass zijn masterscriptie aan het fossiel.^[1] In 1999 benoemde Kass het skelet als een soort van Prognathodon: Prognathodon stadtmani. De soortaanduiding eert Kenneth Stadtman, de conservator van het Brigham Young University Earth Science Museum.^[2] Het museum stelt een skeletmodel van de vondst tentoon.

Het holotype, BYU 13082, is gevonden in de bovenste afzettingen van de Mancos Shale die dateren uit het onderste middelste Campanien, een kleine eenentachtig miljoen jaar oud. Het bestaat uit een schedel met onderkaken en een bijna volledige wervelkolom. Het betreft een volwassen individu.

Op 31 mei 2017 bezocht Joshua Lively de vindplaats in het kader van zijn promotieonderzoek. Het holotype werd in die tijd beter geprepareerd. Nieuw onderkende kenmerken maakten het mogelijk een verbeterde fylogenetische analyse uit te voeren. Daarin viel de soort niet meer uit in het geslacht Prognathodon. Lively besloot in 2020 een apart geslacht te benoemen: Gnathomortis. De geslachtsnaam is een combinatie van het Grieks gnathos, "kaak", en het Latijn mors, "dood" en moest gelezen worden als "Kaken des Doods", een verwijzing naar de grote omvang van het dier en de niche als apexpredator. De typesoort van Gnathomortis blijft het oorspronkelijke Prognathodon stadtmani, de combinatio nova is Gnathomortis stadtmani.^[3] Het benoemende artikel was oorspronkelijk een hoofdstuk in een dissertatie van Lively uit 2019.^[4]

De lengte van Gnathomortis werd in 2020 geschat op 10,5 meter. De onderkaken zijn 124 centimeter lang.

In 2020 werd een aantal onderscheidende kenmerken vastgesteld. Drie daarvan zijn autapomorfieën, unieke (nieuwe) afgeleide eigenschappen voor, in dit geval, de Mosasaurinae. De processus suprastapedialis heeft een rechte voorrand in plaats van een gebogen rand. Er bestaat een nauwe scheiding tussen de opgaande rand op de ala tympanica van het quadratum en de processus suprastapedialis in plaats van dat die twee structuren versmolten zijn. Het dentarium draagt veertien tanden.

Daarnaast is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Er bevindt zich een kleine snuit voor de tandrijen zoals bij Prognathodon in plaats van een lange puntige snuit als bij Clidastes of een gezwollen rechthoekige snuit als bij Plesiotylosaurus. Het bovenkaaksbeen draagt dertien tanden. De beennaad tussen de praemaxilla en het bovenkaaksbeen eindigt boven de vierde tand in plaats van eerder. Het neusgat holt het bovenste bovenkaaksbeen slechts ondiep uit anders dan bij Prognathodon. De pterygoïde tanden zijn kleiner dan de tanden op de kaakranden, anders dan bij Prognathodon. De binnenste achterrand van het voorhoofdsbeen en het foramen pineale worden gescheiden door een afstand minder dan de lengte van het foramen. Het prefrontale en het postorbitofrontale raken elkaar op de onderzijde van het voorhoofdsbeen net als bij afgeleide mosasaurinen. De processus stapedialis beslaat de helft van het hoogte van het quadratum. De processus infrastapedialis wordt vertegenwoordigd door een kleine zwelling onder de stapediale inkeping zoals bij Clidastes. Onder de ala tympanica is de schacht van het quadratum verticaal verlengd tot meer dan de helft van de lengte van de vleugel. De kaakgewrichtsknobbel steekt schuin naar voren en boven. Het retroarticulair uitsteeksel van de onderkaak is naar binnen gebogen tot bijna in het horizontale vlak. De synapofysen van de atlas hebben een holle onderrand. Gnathomortis is de oudste bekende mosasaurine met een schedel langer dan één meter.

Gnathomortis is in de Mosasaurinae geplaatst, in de Prognathodontini.

Het volgende kladogram toont een mogelijke positie in de evolutionaire stamboom

Gnathomortis vertegenwoordigt volgens Lively het begin van een tak in de mosasaurinen die zich specialiseerde in het eten van grotere prooien. hij was vermoedelijk een bewoner van de open zee en kon diep duiken.