Ranglijsten schaatsen
|
|
|
Dit is een overzicht van de beste landen, snelste tijden en (inter)nationale baanrecords op de ploegenachtervolging mannen.
Snelste landen ploegenachtervolging
In de volgende ranglijst zijn de snelste tijden per land vermeld. Elk van deze tijden is tevens een nationaal record ploegenachtervolging.[1]
| (Bijgewerkt t/m WB Heerenveen - 2 maart 2025)
|
| Nr. |
Landenploeg |
Rijders |
Tijd |
Datum |
Baan
|
| 1. |
Verenigde Staten |
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran |
3.33,66 |
27-01-2024 |
Salt Lake City
|
| 2. |
Noorwegen |
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen |
3.34,22 |
05-01-2024 |
Heerenveen
|
| 3. |
Nederland |
Marcel Bosker Sven Kramer Douwe de Vries |
3.34,68 |
15-02-2020 |
Salt Lake City
|
| 4. |
Italië |
Andrea Giovannini Davide Ghiotto Michele Malfatti |
3.35,00 |
16-02-2024 |
Calgary
|
| 5. |
Rusland |
Daniil Aldosjkin Jegor Yunin Roeslan Zacharov |
3.35,90 |
05-12-2021 |
Salt Lake City
|
| 6. |
Japan |
Seitaro Ichinohe Riku Tsuchiya Shane Williamson |
3.36,41 |
15-02-2020 |
Salt Lake City
|
| 7. |
Canada |
Ted-Jan Bloemen Benjamin Donnelly Denny Morrison |
3.36,44 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 8. |
Nieuw-Zeeland |
Shane Dobbin Reyon Kay Peter Michael |
3.36,79 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 9. |
Zuid-Korea |
Joo Hyung-joon Kim Cheol-min Lee Seung-hoon |
3.37,51 |
16-11-2013 |
Salt Lake City
|
| 10. |
China |
Ning Zhongyan Kahanbai Alemasi Muhamaiti Hanahati |
3.38,93 |
05-12-2021 |
Salt Lake City
|
| 11. |
Frankrijk |
Alexis Contin Ewen Fernandez Benjamin Macé |
3.39,41 |
16-11-2013 |
Salt Lake City
|
| 12. |
Duitsland |
Patrick Beckert Moritz Geisreiter Robert Lehmann |
3.40,50 |
16-11-2013 |
Salt Lake City
|
| 13. |
België |
Jason Suttels Indra Médard Bart Swings |
3.40,79 |
16-02-2024 |
Calgary
|
| 14. |
Denemarken |
Stefan Due Schmidt Philip Due Schmidt Viktor Hald Thorup |
3.40,88 |
12-12-2021 |
Calgary
|
| 15. |
Polen |
Zbigniew Bródka Konrad Niedźwiedzki Jan Szymański |
3.41,16 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 16. |
Zweden |
Joel Eriksson Daniel Friberg Johan Röjler |
3.42,43 |
13-12-2009 |
Salt Lake City
|
| 17. |
Kazachstan |
Nuraly Akzhol Vitaliy Schigolev Dmitri Morozov |
3.46,20 |
27-01-2024 |
Salt Lake City
|
| 18. |
Zwitserland |
Livio Wenger Flavio Gross Thibault Métraux |
3.46,58 |
02-02-2025 |
Milwaukee
|
| 19. |
Wit-Rusland |
Yahor Damaratski Evgeniy Bolgov Viktor Rudenko |
3.47,51 |
12-12-2021 |
Calgary
|
| 20. |
Finland |
Robert Brandt Vesa Rosendahl Jarmo Valtonen |
3.48,90 |
12-11-2005 |
Calgary
|
| 21. |
Oostenrijk |
Armin Hager Linus Heidegger Bram Smallenbroek |
3.49,94 |
05-12-2014 |
Berlijn
|
| 22. |
Roemenië |
Valentin Antonio Anghel Claudiu Grozea Marian Cristian Ion |
3.52,83 |
13-12-2009 |
Salt Lake City
|
| 23. |
Tsjechië |
Zdeněk Haselberger Pavel Kulma Milan Sáblík |
3.55,26 |
18-11-2007 |
Calgary
|
| 24. |
Hongarije |
Botond Bejczi Bálint Bödei Konrád Nagy |
3.58,88 |
02-03-2025 |
Heerenveen
|
| 25.
|
Colombia
|
Diego Amaya German Tirado Daniel Zapata
|
3.59,12
|
17-12-2021
|
Calgary
|
| 26. |
Oekraïne |
Igor Dzjoeba Andrej Pantsjenko Maksim Pedos |
4.10,43 |
23-01-2007 |
Turijn
|
| 27. |
Estland |
Marten Liiv Risto Liiv Aleks Luik |
4.28,47 |
13-11-2011 |
Erfurt
|
| 28. |
Argentinië |
Federico Chaves Gaston Chaves José Ignacio Fazio |
7.28,62 |
04-07-2009 |
Ushuaia
|
| Voor de overige schaatslanden zijn geen nationale snelste tijden bekend/neergezet.
|
|
= tijd gereden met (waarschijnlijk) in de rug blazende windblowers
|
Snelste landen ploegenachtervolging laaglandbaan
| (Bijgewerkt t/m WB Heerenveen - 2 maart 2025)
|
| Nr.
|
Landenploeg |
Rijders |
Tijd |
Datum |
Baan
|
| 1. |
Noorwegen |
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen |
3.34,22 |
05-01-2024 |
Heerenveen
|
| 2. |
Rusland |
Daniil Aldosjkin Sergej Trofimov Roeslan Zacharov |
3.36,62 |
15-02-2022 |
Peking
|
| 3. |
Verenigde Staten |
Ethan Cepuran Casey Dawson Emery Lehman |
3.37,05 |
15-02-2022 |
Peking
|
| 4. |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Koen Verweij |
3.37,71 |
22-02-2014 |
Sotsji
|
| 5. |
Canada |
Connor Howe Antoine Gélinas-Beaulieu Hayden Mayeur |
3.38,43 |
03-03-2023 |
Heerenveen
|
| 6. |
Zuid-Korea |
Chung Jae-won Kim Min-seok Lee Seung-hoon |
3.38,52 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 7.
|
Italië
|
Davide Ghiotto Michele Malfatti Andrea Giovannini
|
3.39,29
|
02-02-2025
|
Milwaukee
|
| 8. |
Nieuw-Zeeland |
Shane Dobbin Reyon Kay Peter Michael |
3.39,53 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 9. |
Japan |
Seitaro Ichinohe Shota Nakamura Shane Williamson |
3.41,62 |
18-02-2018 |
Gangneung
|
Seitaro Ichinohe Ryosuke Tsuchiya Shane Williamson |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 10. |
Polen |
Zbigniew Bródka Konrad Niedźwiedzki Jan Szymański |
3.41,94 |
22-02-2014 |
Sotsji
|
| 11. |
Frankrijk |
Timothy Loubineaud Mathieu Belloir Germain Deschamps |
3.42,41 |
02-02-2025 |
Milwaukee
|
| 12.
|
België
|
Bart Swings Indra Médard Jason Suttels
|
3.42,53
|
02-02-2025
|
Milwaukee
|
| 13. |
China |
Liu Hanbin Wu Yu Cong Zhenlong |
3.44,00 |
02-02-2025 |
Milwaukee
|
| 14. |
Duitsland |
Alexej Baumgärtner Patrick Beckert Robert Lehmann |
3.45,01 |
17-11-2012 |
Heerenveen
|
| 15. |
Zweden |
Joel Eriksson Daniel Friberg Johan Röjler |
3.45,73 |
15-03-2009 |
Richmond
|
| 16. |
Zwitserland |
Livio Wenger Flavio Gross Thibault Métraux |
3.46,58 |
02-02-2025 |
Milwaukee
|
| 17. |
Kazachstan |
Demyan Gavrilov Dmitry Morozov Vitaliy Schigolev |
3.46,74 |
29-01-2021 |
Heerenveen
|
| 18. |
Denemarken |
Viktor Hald Thorup Stefan Due Schmidt Philip Due Schmidt |
3.49,77 |
02-02-2025 |
Milwaukee
|
| 19. |
Wit-Rusland |
Yahor Damaratski Ihnat Halavatsjoek Vital Michajlaw |
3.49,78 |
12-01-2020 |
Heerenveen
|
| 20. |
Oostenrijk |
Armin Hager Linus Heidegger Bram Smallenbroek |
3.49,94 |
05-12-2014 |
Berlijn
|
| 21. |
Finland |
Robert Brandt Vesa Rosendahl Jarmo Valtonen |
3.55,67 |
03-12-2005 |
Heerenveen
|
| 22. |
Tsjechië |
Zdeněk Haselberger Pavel Kulma Milan Sáblík |
3.56,21 |
01-02-2009 |
Erfurt
|
| 23. |
Hongarije |
Botond Bejczi Bálint Bödei Konrád Nagy |
3.58,88 |
02-03-2025 |
Heerenveen
|
| 24. |
Roemenië |
Valentin Antonio Anghel Cristian Mustăţea Marian Cristian Ion |
3.59,24 |
01-02-2009 |
Erfurt
|
| 25. |
Oekraïne |
Igor Dzjoeba Andrej Pantsjenko Maksim Pedos |
4.10,43 |
23-01-2007 |
Turijn
|
| 26. |
Estland |
Marten Liiv Risto Liiv Aleks Luik |
4.28,47 |
13-11-2011 |
Erfurt
|
| 27. |
Argentinië |
Federico Chaves Gaston Chaves José Ignacio Fazio |
7.28,62 |
04-07-2009 |
Ushuaia
|
| Voor de overige schaatslanden zijn geen nationale snelste laaglandtijden bekend/neergezet.
|
|
= tijd gereden met (waarschijnlijk) in de rug blazende windblowers
|
N.B. Een laaglandbaan is een ijsbaan die beneden de 500 meter boven de zeespiegel ligt.
Snelste tijden ploegenachtervolging
| (Bijgewerkt t/m WK Afstanden - 16 februari 2024)
|
| Nr. |
Landenploeg |
Rijders |
Tijd |
Datum |
Baan
|
| 1.
|
Verenigde Staten
|
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran
|
3.33,66
|
27-01-2024
|
Salt Lake City
|
| 2.
|
Noorwegen
|
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.34,22
|
05-01-2024
|
Heerenveen
|
| 3.
|
Verenigde Staten (#2)
|
Joey Mantia Emery Lehman Casey Dawson
|
3.34,47
|
05-12-2021
|
Salt Lake City
|
| 4. |
Nederland |
Marcel Bosker Sven Kramer Douwe de Vries |
3.34,68 |
15-02-2020 |
Salt Lake City
|
| 5.
|
Italië
|
Andrea Giovannini Davide Ghiotto Michele Malfatti
|
3.35,00
|
16-02-2024
|
Calgary
|
| 6.
|
Noorwegen (#2)
|
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.35,30
|
27-01-2024
|
Salt Lake City
|
| 7.
|
Verenigde Staten (#3)
|
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran
|
3.35,59
|
12-12-2021
|
Calgary
|
| 8. |
Nederland (#2) |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Koen Verweij |
3.35,60 |
16-11-2013 |
Salt Lake City
|
| 9.
|
Rusland
|
Roeslan Zacharov Daniil Aldosjkin Jegor Yunin
|
3.35,90
|
05-12-2021
|
Salt Lake City
|
| 10.
|
Verenigde Staten (#4)
|
Ethan Cepuran Emery Lehman Casey Dawson
|
3.35,92
|
09-12-2022
|
Calgary
|
| 11.
|
Noorwegen (#3)
|
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.36,07
|
16-02-2024
|
Calgary
|
| 12. |
Nederland (#3) |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Koen Verweij |
3.36,11 |
02-12-2017 |
Calgary
|
| 13.
|
Noorwegen (#4)
|
Peder Kongshaug Hallgeir Engebråten Sverre L. Pedersen
|
3.36,24
|
12-12-2021
|
Calgary
|
| 14.
|
Noorwegen (#5)
|
Peder Kongshaug Hallgeir Engebråten Kristian Ulekleiv
|
3.36,39
|
05-12-2021
|
Salt Lake City
|
| 15. |
Japan |
Seitaro Ichinohe Riku Tsuchiya Shane Williamson |
3.36,41 |
15-02-2020 |
Salt Lake City
|
| 16. |
Canada |
Ted-Jan Bloemen Benjamin Donnelly Denny Morrison |
3.36,44 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 17.
|
Canada (#2)
|
Antoine Gélinas-Beaulieu Connor Howe Hayden Mayeur
|
3.36,48
|
09-12-2022
|
Calgary
|
| 18. |
Italië (#2) |
Riccardo Bugari Andrea Giovannini Nicola Tumolero |
3.36,54 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 19.
|
Rusland (#2)
|
Daniil Aldosjkin Sergej Trofimov Roeslan Zacharov
|
3.36,62
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 20.
|
Italië (#3)
|
Andrea Giovannini Davide Ghiotto Michele Malfatti
|
3.36,69
|
27-01-2024
|
Salt Lake City
|
| 21.
|
Canada (#3)
|
Connor Howe Antoine Gélinas-Beaulieu Hayden Mayeur
|
3.36,72
|
16-02-2024
|
Calgary
|
| 22. |
Nieuw-Zeeland |
Shane Dobbin Reyon Kay Peter Michael |
3.36,79 |
08-12-2017 |
Salt Lake City
|
| 23.
|
Verenigde Staten (#5)
|
Ethan Cepuran Emery Lehman Casey Dawson
|
3.36,80
|
21-01-2024
|
Salt Lake City
|
| 24.
|
Canada (#4)
|
Connor Howe Antoine Gélinas-Beaulieu Hayden Mayeur
|
3.36,84
|
21-01-2024
|
Salt Lake City
|
| 25.
|
Verenigde Staten (#6)
|
Ethan Cepuran Casey Dawson Emery Lehman
|
3.37,05
|
15-02-2022
|
Peking
|
Snelste tijden ploegenachtervolging laaglandbaan
| (Bijgewerkt t/m WK Afstanden - 15 maart 2025)
|
| Nr. |
Landenploeg |
Rijders |
Tijd |
Datum |
Baan
|
| 1.
|
Noorwegen
|
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.34,22
|
05-01-2024
|
Heerenveen
|
| 2.
|
Rusland
|
Daniil Aldosjkin Sergej Trofimov Roeslan Zacharov
|
3.36,62
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 3.
|
Verenigde Staten
|
Ethan Cepuran Casey Dawson Emery Lehman
|
3.37,05
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 4. |
Noorwegen (#2) |
Håvard Bøkko Simen S. Nilsen Sverre L. Pedersen |
3.37,08 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 5. |
Noorwegen (#3) |
Håvard Bøkko Simen S. Nilsen Sverre L. Pedersen |
3.37,32 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 6.
|
Noorwegen (#4)
|
Hallgeir Engebråten Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.37,47
|
13-02-2022
|
Peking
|
| 7.
|
Verenigde Staten (#2)
|
Ethan Cepuran Casey Dawson Emery Lehman
|
3.37,51
|
13-02-2022
|
Peking
|
| 8. |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Koen Verweij |
3.37,71 |
22-02-2014 |
Sotsji
|
| 9.
|
Nederland (#2)
|
Sven Kramer Marcel Bosker Patrick Roest
|
3.37,97
|
07-01-2022
|
Heerenveen
|
| 10.
|
Noorwegen (#5)
|
Hallgeir Engebråten Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.38,08
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 11.
|
Verenigde Staten (#3)
|
Casey Dawson Ethan Cepuran Emery Lehman
|
3.38,19
|
02-02-2025
|
Milwaukee
|
| 12.
|
Nederland (#3)
|
Patrick Roest Beau Snellink Marcel Bosker
|
3.38,26
|
03-03-2023
|
Heerenveen
|
| 13.
|
Noorwegen (#6)
|
Hallgeir Engebråten Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
3.38,28
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 14. |
Nederland (#4) |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Patrick Roest |
3.38,40 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 15.
|
Canada
|
Connor Howe Antoine Gélinas-Beaulieu Hayden Mayeur
|
3.38,43
|
03-03-2023
|
Heerenveen
|
| 16. |
Nederland (#5) |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Patrick Roest |
3.38,46 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 17. |
Zuid-Korea |
Chung Jae-won Kim Min-seok Lee Seung-hoon |
3.38,52 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 18.
|
Rusland (#2)
|
Daniil Aldosjkin Sergej Trofimov Roeslan Zacharov
|
3.38,67
|
13-02-2022
|
Peking
|
| 19.
|
Verenigde Staten (#4)
|
Casey Dawson Emery Lehman Joey Mantia
|
3.38,81
|
15-02-2022
|
Peking
|
| 20. |
Zuid-Korea (#2) |
Chung Jae-won Kim Min-seok Lee Seung-hoon |
3.38,82 |
21-02-2018 |
Gangneung
|
| 21.
|
Nederland (#6)
|
Marcel Bosker Sven Kramer Patrick Roest
|
3.38,90
|
13-02-2022
|
Peking
|
| 22.
|
Noorwegen (#7)
|
Allan D. Johansson Hallgeir Engebråten Sverre L. Pedersen
|
3.38,92
|
07-01-2022
|
Heerenveen
|
| 23. |
Noorwegen (#8) |
Hallgeir Engebråten Allan D. Johansson Sverre L. Pedersen |
3.39,08 |
29-01-2021 |
Heerenveen
|
| 24.
|
Verenigde Staten (#5)
|
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran
|
3.39,24
|
14-03-2025
|
Hamar
|
| 25. |
Zuid-Korea (#3) |
Chung Jae-won Kim Min-seok Lee Seung-hoon |
3.39,29 |
18-02-2018 |
Gangneung
|
Italië
|
Davide Ghiotto Michele Malfatti Andrea Giovannini
|
3.39,29
|
02-02-2025
|
Milwaukee
|
|
= tijd gereden met (waarschijnlijk) in de rug blazende windblowers
|
N.B. Een laaglandbaan is een ijsbaan die beneden de 500 meter boven de zeespiegel ligt.
Baanrecords ploegenachtervolging
| (Bijgewerkt t/m WK Afstanden - 14 maart 2025)
|
| Baan |
Tijd |
Datum |
Landenploeg |
Schaatsers in landenploeg
|
Salt Lake City |
3.33,66 |
27-01-2024 |
Verenigde Staten |
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran
|
Heerenveen |
3.34,22 |
05-01-2024 |
Noorwegen |
Sander Eitrem Peder Kongshaug Sverre L. Pedersen
|
Calgary |
3.35,00 |
16-02-2024 |
Italië |
Andrea Giovannini Davide Ghiotto Michele Malfatti
|
Peking
|
3.36,62
|
15-02-2022
|
Rusland
|
Daniil Aldosjkin Sergej Trofimov Roeslan Zacharov
|
Gangneung |
3.37,08 |
21-02-2018 |
Noorwegen |
Håvard Bøkko Simen S. Nilsen Sverre L. Pedersen
|
Sotsji |
3.37,71 |
22-02-2014 |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Koen Verweij
|
Milwaukee |
3.38,19 |
02-02-2025 |
Verenigde Staten |
Casey Dawson Ethan Cepuran Emery Lehman
|
Inzell (binnen) |
3.38,43 |
08-02-2019 |
Nederland |
Marcel Bosker Sven Kramer Douwe de Vries
|
Hamar |
3.39,24 |
14-03-2025 |
Verenigde Staten |
Casey Dawson Emery Lehman Ethan Cepuran
|
Nagano |
3.39,82 |
24-11-2024 |
Italië |
Davide Ghiotto Michele Malfatti Andrea Giovannini
|
Richmond |
3.39,95 |
27-02-2010 |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Sven Kramer Mark Tuitert
|
Kolomna |
3.40,04 |
12-02-2016 |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Arjan Stroetinga Douwe de Vries
|
Berlijn |
3.40,79 |
19-11-2006 |
Nederland |
Sven Kramer Carl Verheijen Erben Wennemars
|
Obihiro |
3.40,83 |
11-11-2023 |
Noorwegen |
Sverre L. Pedersen Sander Eitrem Peder Kongshaug
|
Tsjeljabinsk |
3.41,25 |
20-11-2011 |
Nederland |
Jan Blokhuijsen Wouter olde Heuvel Sven Kramer
|
Astana |
3.41,27 |
01-12-2012 |
Nederland |
Jorrit Bergsma Jan Blokhuijsen Koen Verweij
|
Stavanger |
3.43,02 |
11-03-2017 |
Nederland |
Jorrit Bergsma Evert Hoolwerf Douwe de Vries
|
Turijn |
3.43,64 |
15-02-2006 |
Italië |
Matteo Anesi Enrico Fabris Ippolito Sanfratello
|
Moskou |
3.43,71 |
30-01-2011 |
Rusland |
Pavel Bajnov Aleksandr Roemjantsev Ivan Skobrev
|
Minsk |
3.43,88 |
17-03-2018 |
Noorwegen |
Håvard Bøkko Simen S. Nilsen Sverre L. Pedersen
|
Tomaszów |
3.44,56 |
14-11-2021 |
Nederland |
Marcel Bosker Patrick Roest Sven Kramer
|
Erfurt |
3.45,21 |
02-03-2013 |
Nederland |
Jorrit Bergsma Sven Kramer Koen Verweij
|
Harbin |
3.45,33 |
12-11-2016 |
Nederland |
Sven Kramer Patrick Roest Douwe de Vries
|
Tomakomai |
3.45,87 |
23-11-2018 |
Nederland |
Marcel Bosker Patrick Roest Douwe de Vries
|
Baselga |
3.47,57 |
19-12-2013 |
Zuid-Korea |
Joo Hyung-joon Kim Cheol-min Ko Byung-wook
|
Ürümqi |
3.51,33 |
15-02-2019 |
China |
Aerchenghazi Xiakaini Xu Chenglong Zhu Jiafan (1993)
|
Changchun |
3.53,50 |
05-03-2016 |
Zuid-Korea |
Kim Min-seok Oh Hyeon-min Park Kee-woong
|
Inzell (buiten) |
3.53,76 |
03-03-2005 |
Nederland |
Mark Tuitert Carl Verheijen Erben Wennemars
|
Seoel |
3.55,04 |
04-01-2019 |
Zuid-Korea |
Eom Cheon-ho Kim Cheol-min Yoon Seok-joong
|
Collalbo |
3.56,28 |
01-03-2002 |
Zuid-Korea |
Lee Seung-hwan Mun Joon Yeo Sang-yeop
|
Groningen |
3.57,77 |
01-03-2009 |
Nederland |
Lucas van Alphen Pim Cazemier Demian Roelofs
|
Hachinohe |
3.58,23 |
11-01-2021 |
Japan |
Taiyo Morino Shuntaro Sakurai Hikaro Takeuchi
|
Enschede |
Geen baanrecord neergezet
|
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties