Khankhuuluu

Khankhuuluu is een geslacht van vleesetende theropode dinosauriërs, behorende tot de Tyrannosauroidea, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Mongolië. De enige benoemde soort is Khankhuuluu mongoliensis.

In 1972 en 1973 voerde een Sovjet-Mongoolse expeditie opgravingen uit bij Baisjin-Tsav. Daarbij werden twee skeletten gevonden van een middelgrote theropode. Die werden in 1977 door Altangerel Perle toegewezen aan Alectrosaurus olseni. In 2005 concludeerde Thomas Carr dat die toewijzing niet gerechtvaardigd was en dat het om een nog onbenoemde soort ging.

In 2025 werd de typesoort Khankhuuluu mongoliensis benoemd en beschreven door Jared T. Voris, Darla K. Zelenitsky, Yoshitsugu Kobayashi, Sean P. Modesto, François Therrien, Hiroki Tsutsumi, Tsogtbaatar Chinzorig en Khishigjav Tsogtbaatar. De geslachtsnaam is afgeleid van het Mongools khankhuu (een Engelse transliteratie van ханхүү, "chanchuu"), "prins", en luu (луу), "draak". Het dier werd "prins" genoemd omdat het als een kleinere voorloper gezien werd van de latere Tyrannosauridae, de "koningen" van deze theropode dynastie. De soortaanduiding verwijst naar de herkomst uit Mongolië.

Het holotype, MPC-D 100/50, is gevonden in een laag van de Bayan Shireh-formatie die ongeveer negentig miljoen jaar oud is. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet met schedel. Het omvat zoals gevonden het neusbeen, het linkertraanbeen, beide quadrata, een ploegschaarbeen, de ectopterygoïden, de pterygoïden, de bovenkaaksbeenderen, de dentaria, drie ruggenwervels, zeventien staartwervels, een vorkbeen, de linkerschoudergordel en het derde linkermiddenvoetsbeen. In 2025 bleek een fors deel van het schedelmateriaal zoek waaronder de bovenkaaksbeenderen en de onderkaken. Een tweede gedeeltelijk skelet, iets later gevonden, specimen MPC-D 100/51, werd toegewezen. Het omvat ook wat schedelbotten, het linkerbekken en delen van de rechterachterpoot. Beide exemplaren betreffen volwassen individuen.

Khankhuuluu is ruim vier meter lang, bij een gewicht van 750 kilogram. De schedels zijn zestig tot zeventig centimeter lang.

Verschillende onderscheidende kenmerken werden vastgesteld. De binnenrand van het contact van het quadratojugale met het quadratum eindigt zijwaarts van de binnenrand van het quadratum foramen, wat uniek is voor de Tyrannosauroidea. Het neusbeen heeft extra uitsteeksels voor het contact met het voorhoofdsbeen. De eerste twee of drie tanden in het bovenkaaksbeen zijn overdwars afgeplat. Het derde middenvoetsbeen is over de helft van de lengte aan de achterzijde toegeknepen. Het derde middenvoetsbeen heeft onderaan geen uitsteeksel op de zoolzijde voor de pees van de strekkende spier. De premaxillaire tanden missen kartelingen.

Khankhuuluu toont een mengeling van basale en afgeleide kenmerken. Basaal is de geringe ornamentering van het schedeldak; de horizontale oriëntatie van de hoorns van de traanbeenderen; het ontbreken van een insnoering aan de achterrand van de oogkas; het hoge aantal van zeventien maxillaire en negentien dentaire tanden; de afgeplatte vorm van de tanden; de lage schedel; het taps toelopende achterblad van het darmbeen en een lang scheenbeen.

Afgeleid is de ruwe beennaad tussen de neusbeenderen; de hoge wervellichamen van de rug met lange doornuitsteeksels; een zitbeen met een smal uiteinde maar met een groot uitsteeksel op de achterrand en een trochanter minor die even lang is als de trochanter major.

Khankhuuluu is in de Tyrannosauroidea geplaatst, in een afgeleide positie als zustersoort van de Eutyrannosauria.

De positie in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel toont dit kladogram.

	Juratyrant Stokesosaurus Suskityrannus Xiongguanlong Timurlengia Alectrosaurus Khankhuuluu Eutyrannosauria  Dryptosaurus Appalachiosaurus Tyrannosauridae

Volgens Voris drongen de Tyrannosauroidea kort na Khankhuuluu van Azië uit Noord-Amerika binnen. Een latere tak zou van daaruit weer naar Azië terugkeren om uiteindelijk opnieuw naar Noord-Amerika te gaan en Tyrannosaurus voort te brengen.

Voris stelde dat Khankhuluu een mesopredator was, die op middelgrote prooidieren joeg in een snelle achtervolgingsjacht. Daarop duiden de afgeplatte tanden en lange onderbenen.

• Perle, Altangerel. 1977. "O pervoy nakhodke Alektrozavra (Tyrannosauridae, Theropoda) iz pozdnego Mela Mongolii". Shinzhlekh Ukhaany Akademi Geologiin Khureen. 3(3): 104–113
• Carr, Thomas. 2005. Phylogeny of Tyrannosauroidea (Dinosauria: Coelurosauria) with special reference to North American forms. PhD thesis. University of Toronto. 1170 pp
• (en) Voris, Jared T., Zelenitsky, Darla K., Kobayashi, Yoshitsugu, Modesto, Sean P., Therrien, François (11 juni 2025). A new Mongolian tyrannosauroid and the evolution of Eutyrannosauria. Nature . ISSN:0028-0836. DOI:10.1038/s41586-025-08964-6.