Jan Luitzen

Jan Luitzen
Jan Luitzen op de dag van zijn promotie in 2020.
Persoonsgegevens
Geboren	23 november 1960
Geboorteland	Nederland
Nationaliteit	Nederland
Beroep(en)	Schrijver Journalist Schilder Docent
Oriënterende gegevens
Jaren actief	1987 - heden
Stijl(en)	Pop-art
RKD-profiel
Website
Portaal    Kunst & Cultuur

Jan Luitzen (Amsterdam, 23 november 1960) is een Nederlandse schrijver, journalist, schilder en docent. Na aanvankelijk in aansluiting op zijn militaire diensttijd (waar hij als officier bij de School Militaire Inlichtingendienst Russisch leerde) een zakelijke carrière als salesmanager te zijn begonnen, startte hij nog tijdens deze periode met het schilderen van grote popart-achtige schilderijen. Sinds zijn ontslagname uit het bedrijfsleven in 1993 wisselt hij periodes van het schrijven van boeken en artikelen af met schilderen van acryldoeken. Ondertussen geeft hij ook les als docent Schrijven en Kwalitatief Onderzoek aan de faculteit Gezondheid, Sport en Bewegen van de Hogeschool van Amsterdam. Op 23 november 2020 promoveerde de als taalkundige aan de VU in Amsterdam afgestudeerde Luitzen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen op een cultuur-historisch proefschrift over de introductie en verspreiding van cricket, voetbal en lawntennis in Nederland in de negentiende eeuw, en de rol daarbij van de elitaire jongenskostschool Noorthey.

Luitzen begon in 1990 onder de naam ‘Vries’ en/of ‘Jan de Vries’ grote popart-achtige schilderijen te maken, nadat hij in 1986 was afgestudeerd als taalkundige aan de VU in Amsterdam en vervolgens na zijn militaire diensttijd in 1988 in eerste instantie voor een commerciële loopbaan had gekozen. Het werd het begin van een succesvolle schildersperiode die voortduurde tot 1998, waarin hij diverse malen solo exposeerde, onder meer in galerie Reflex te Amsterdam, galerie Année te Haarlem en galerie Anton Gidding in Den Haag. Hij verwierf in die periode de bijnaam 'de Nederlandse Roy Lichtenstein'.

Sinds 1992 maken schilderijen van zijn hand deel uit van verschillende groepstentoonstellingen, onder andere bij galerie Contempo in Rotterdam, galerie de Keerder Kunstkamer in Cadier en Keer en galerie Living Art in Amsterdam. Luitzen creëerde in twee grote bedrijfsruimtes mozaïek-achtige muurschilderingen van 4,95 × 2,60 m. In 1994 schilderde hij een felgekleurd decorstuk van 5,33 × 2,95 m voor de jeugdmusical Starring Peter van Frank Sanders en Jos Brink.

Van 1994 tot 1996 was hij opgenomen in de jaargids 100 jonge Nederlandse schilders en werd zijn naam vermeld bij de Toonaangevende kunstenaars.

Tussen 1998 en 2020 – de periode waarin hij zijn schrijverschap de vrije loop liet – heeft het schilderen stilgelegen. Nog steeds worden reeksen schilderijen uit het tijdsbestek 1992-1998 aan het bedrijfsleven verhuurd en verkocht, via Kunstuitleen.nl en Kunst.nl. Na het voltooien van zijn proefschrift begin 2020 heeft Luitzen het schilderen weer opgepakt, met als resultaat pointillistische ‘mozaïek’-acryldoeken van 1.00 × 1.20 meter, en groter.

Luitzen is daarnaast tussen 1996 en 2004 docent communicatie en Nederlands geweest aan de faculteit Gedrag & Maatschappij van de Ichthus Hogeschool (de tegenwoordige Hogeschool Inholland) te Rotterdam. Ook was hij tussen 2003 en 2017 lid van de Landelijke Commissie HSAO/HBO voor het maken van toelatingsexamens, verantwoordelijk voor de component Nederlands.

Sinds oktober 2009 geeft Jan Luitzen les als docent Zakelijk Schrijven en Kwalitatief Onderzoek aan de Hogeschool van Amsterdam, bij Sport, Management & Ondernemen (SM&O) en International Sport Management & Business (ISMB), opleidingen die samen met de Academie voor Lichamelijke opvoeding (ALO) en Voeding & Diëtetiek onderdeel zijn van de faculteit Gezondheid, Sport en Bewegen. Verder is hij daar actief als studentencoach, medewerker van het Stagebureau en voorzitter van de Examencommissie.

Na 1998 heeft Luitzen zich toegelegd op schrijven, en – als afgeleide daarvan – op redactiewerk. Allereerst verschenen er bij Uitgeverij Querido twee romans van zijn hand, te weten Koningsoffer (1998) en Opportunist (2002), waarna hij zich vooral richtte op sportjournalistiek werk en het schrijven van sportboeken, met in 2010 een uitstapje als biograaf van Max Tailleur, de koning van de witz. Van 2004 tot en met 2009 was Luitzen columnist en recensent van sportboeken voor het Friesch Dagblad. Samen met Mik Schots maakte hij Tovenaars in Oranje, Oranje magie en de biografie Wie is Johan Cruijff. Insiders duiden het orakel (2007). Met Ed van Eeden was Luitzen samensteller van De Literaire Scheurkalender (vier edities, van 2004 tot en met 2007) en van De Sportkalender (vier edities, van 2007 tot en met 2010), terwijl hij samen met Ad van Liempt oprichter en redacteur was van het halfjaarlijks verschijnende onderzoeksjournalistieke sportboek Achilles. In november 2008 won het Achilles 02-verhaal Lijden in een oorlog zonder kogels, geschreven door Marcel Rözer, de Hard Gras Prijs voor het beste sportjournalistieke verhaal van 2008.

Van Achilles verschenen tussen 2007 en 2010 vier reguliere sportverhalenedities (voorloper Tussenstand niet meegerekend) en vier specials: over 50 jaar Studio Sport, over boksen, over schaatsen en over sport tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na inhoudelijke onenigheid verbrak de redactie van Achilles in oktober 2010 de samenwerking met uitgeverij L.J. Veen.

In 2012 pakte Luitzen de samenwerking met Ad van Liempt weer op. Dat resulteerde in november van dat jaar in het verschijnen van het eerste deel van een nieuwe serie sportgeschiedenisboeken, getiteld Sportlegendes.

Tussen 2014 en 2021 was Luitzen redacteur van het sporthistorisch magazine de SPORTWERELD, samen met Wim Zonneveld, Marnix Koolhaas en Pascal Delheye. Dit tijdschrift verscheen vier keer per jaar en bevatte academische en journalistieke artikelen, boekbesprekingen, aankondigingen en ander nieuws over de geschiedenis en achtergronden van de sport.

Van 2007 tot en met 2009 was Jan Luitzen betrokken bij een project voor Uitgeverij Van Dale, waarvoor hij een reeks sportwoordenboeken samenstelde: het Van Dale Atletiek- en turnwoordenboek (met ruim 2000 woorden en termen uit atletiek, gymnastiek, turnen, fitness en krachtsport), het Van Dale wielersportwoordenboek en het golfsportwoordenboek. Gepland waren om nog te verschijnen het denksportwoordenboek (schaken, dammen, bridge en go), het voetbalsportwoordenboek en een aantal thematische delen over vechtsport, watersport, wintersport, zaalsport, veldsport en spelsport. Maar begin 2010 is het project door Uitgeverij Van Dale 'on hold' gezet vanwege de sterk teruggelopen belangstelling van het publiek voor woordenboeken.

Tussen 2015 en 2020 was Jan Luitzen als buitenpromovendus verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, ondersteund door een promotiebeurs voor leraren van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Met als promotoren prof. dr. Marjet Derks en prof. dr. Nicoline van der Sijs schreef hij een cultuurhistorisch proefschrift, getiteld Engelsch moest het zijn. Een cultuurhistorische analyse van de introductie van cricket, voetbal en lawntennis in Nederland en de rol daarbij van jongenskostschool Noorthey en haar alumni, 1820-1886.

Tussen 2015 en 2025 presenteerde Jan Luitzen de uitkomsten van zijn academisch onderzoek tijdens internationale sporthistorische conferenties in binnen- en buitenland. Paperpresentaties hield hij bij de conferenties van de North American Society of Sport History in Miami (2015), Atlanta (2016), Fullerton (2017) en Winnipeg (2018), bij de conferentie van de International Society for the History of Physical Education and Sport in Parijs (2016), tijdens de conferentie van de Australian Society of Sport History in Bathurst (2019) en tijdens conferenties van de International Football History Conference (‘Footycon’) in Manchester (2017, 2019 en 2021),  Glasgow (2023) en Belfast (2025).

Op 23 november 2020 verdedigde Luitzen zijn proefschrift succesvol in een vanwege de corona-tijd slechts gedeeltelijk gevulde aula van de Radboud Universiteit, waarna hem de bul werd uitgereikt en hij de titel 'doctor' mag voeren. Van zijn dissertatie verscheen tegelijkertijd een ingekorte handelseditie onder de titel Vivat! Vivat Noorthey! Een cultuurhistorisch onderzoek naar de introductie van cricket, voetbal en lawntennis. Voor het boek was in de landelijke media aandacht met paginagrote artikelen in onder meer de Volkskrant^[1], Trouw^[2], Het Parool^[3], de Leeuwarder Courant^[4] en de Provinciale Zeeuwse Courant.

Als schrijver bracht Luitzen samen met Mik Schots in 2022 een tweede boek uit over Johan Cruijff, getitel Nooit iets doen op de normen van een ander. De binnenwereld van Johan Cruijff. 14 waarheden in zijn eigen woorden. Maar sinds zijn promotie in 2020 is hij vooral op academisch gebied actief en heeft hij samen met Wim Zonneveld tientallen artikelen in stadsjaarboeken en heemkundige tijdschriften gepubliceerd over de vroegste geschiedenis van het cricket, voetbal en lawntennis in Nederland.

Luitzen trad in januari 2013 als 'Jan de Boekenslachter' op tijdens de tweede reeks van zeven afleveringen van het VARA-televisieprogramma Bureau Sport, waarin hij live boeken digitaliseerde en op basis van zijn digitale boekenarchief (bestaande uit meer dan 10000 sport- en taalboeken en naslagwerken) anekdotes uit de sportgeschiedenis vertelde. Verder is Luitzen met zijn digitale sportboekenarchief als incidentele researcher verbonden aan het NOS/NTR-programma Andere Tijden Sport.

Jan Luitzen is getrouwd en heeft twee dochters, geboren in 1997 en 1999.

• Koningsoffer (roman, 1998, Em. Querido’s uitgeverij BV)
• Opportunist (roman, 2002, Em. Querido’s uitgeverij BV)
• Tovenaars in Oranje (voetbalverhalenbundel, fictieve non-fictie, 2004, met Mik Schots, Uitgeverij AW Bruna)
• Mannen in Oranje-scheurkalender 2005 (voetbalminiaturen, fictieve non-fictie, 2004, met Mik Schots, Uitgeverij AW Bruna)
• Wie is Johan Cruijff? Insiders duiden het orakel (2007, met Mik Schots, Uitgeverij De Arbeiderspers/Het Sporthuis)
• Achilles 01, 02, 03, 04, 05 en 06 (onderzoeksjournalistiek sporttijdschrift-in-boekvorm, verschijnt twee à drie keer per jaar, opvolger van Tussenstand, sinds 2007, samensteller en redacteur, met Ad van Liempt, Uitgeverij L.J. Veen)
• Wie roept de jan-lik-mijn-bord-af-even? Plat-Mokumse spreuken, woorden en verhalen, deel 1 (2007, Uitgeverij Van de Berg)
• Van afzetbalk tot zolendraai. Van Dale Atletiek- en Turnwoordenboek (2008, Uitgeverij Van Dale) ISBN 9789066489226
• Van afloper tot zweetdief. Van Dale Wielersportwoordenboek (2009, Uitgeverij Van Dale) ISBN 9789066489219
• Van afterswing tot zandbunker. Van Dale Golfsportwoordenboek (2009, Uitgeverij Van Dale) ISBN 9789066489202
• Olympische schaatshelden (2010, redactie samen met Ad van Liempt, Uitgeverij L.J. Veen) ISBN 9789020434033
• Sport in de oorlog. Meer verzetje dan verzet (2010, redactie samen met Ad van Liempt, Uitgeverij L.J. Veen) ISBN 9789020419368
• Oranje magie (voetbalverhalenbundel, fictieve non-fictie, 2010, met Mik Schots, Uitgeverij AMSTELSPORT) ISBN 9789048220106
• Sam en Moos. De beste moppen van Max Tailleur 2010, samengesteld en ingeleid door Jan Luitzen, Uitgeverij Nijgh en Van Ditmar, ISBN 9789038893921^[5]
• Max Tailleur. Mijn leven was geen mop (2010, biografie, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar). ISBN 9789038893884.
• Ondernemen in de sport. Verhalen van pioniers en vernieuwers (2012, met Jan Janssens en Rem Pronk, Uitgeverij Chionis), ISBN 9789081902809.
• Sportlegendes. Twaalf winnaars die geschiedenis schreven (2012, redactie samen met Ad van Liempt, Uitgeverij Balans), ISBN 9789460035982.^[6]
• Sportlegendes 2. Twaalf winnaars die geschiedenis schreven (2013, redactie samen met Ad van Liempt, Uitgeverij Balans). ISBN 9789460036842.^[7]
• Luitzen, Jan, and Pascal Delheye. Wicket Game: The (Re-) Introduction of Cricket in the Netherlands, 1724-1883. In: The International Journal of the History of Sport 32, nr. 2 (januari 2015): 185-199
• Luitzen, Jan, Bollerman, Theo, and Pascal Delheye. Playing on the Field of Innovation: The Impact of the Sale of Lawn Tennis Sets in the Netherlands, 1874-1887. In: The International Journal of the History of Sport 32, nr. 9 (juni 2015): 1181-1204
• Luitzen, Jan, Kemmeren, Thijs, and Pascal Delheye. The Introduction and Meaning of the Word Sport in the Netherlands, 1600-1900. In: The International Journal of the History of Sport 32, nr. 11-12 (augustus 2015): 1416-1436
• Luitzen, Jan. How Karel Miljon Lost to the Jury. In: Journal of Olympic History 24, nr. 3 (2016): 46-51
• Luitzen, Jan. Burnley, Bernard en Boonenstokken. J. B. van Heek: voetbalpionier in Twente. In: Borst, Hugo, Nieuwkerk, Matthijs van, en Henk Spaan (eds.). Hard gras 112 (februari 2017): 57-68
• Luitzen, Jan. Vangelder, comaneci, yurchenko. Over turneponiemen. In: Martin, Willy, & Marcel Thelen (red.). Vak-Taal. Van achterhand tot Zwavelgeel elfenbankje. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2017, 140-147
• Luitzen, Jan. The Best Jab Ever of Regilio Tuur. In: Journal of Olympic History 25, nr. 3 (2017): 36-40
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Actie op het veld. Een visuele benadering van negentiende-eeuwse voetbalgeschiedenis. In: De Moderne Tijd 1 (mei 2017): 27-50
• Luitzen, Jan en Wim Zonneveld. Kicksen en wickets. Van cricket naar voetbal in Nederland 1845-1888. In: Hard gras 115, special (augustus 2017): 3-150
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Blok-costuums en Bussey-doelen. Tijdsbepaling van vroege voetbalactiefoto’s op Nederlandse bodem. In: Ex Tempore 36, nr. 3 (december 2017): 222-242
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Early Dutch football youngsters at English boarding schools. In: Playing Pasts. The online magazine for Sport and Leisure History (22 januari 2018)
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Hoe voetbal verscheen in Nederland. Rood en Wit, H.F.C., H.V.V. en hun kornuiten, 1880-1910. Boekspecial van de SPORTWERELD, nr. 87-88. Nijmegen: Stichting de Sportwereld, najaar 2018
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Vooralsnog geen eerste rugbywedstrijd in Enschede in 1865. Op: Sportgeschiedenis.nl (14 februari 2019)
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Epistolaire cultuur en de methodologie van sporthistorisch onderzoek. In: Collectief project: sportgeschiedenis. Nieuwsbrief (april 2019) Op: [1]
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Cadetten aan de bal. Van cricket naar voetbal in Breda en Brabant 1884-1900. In: Gooskens, E.A. (red.), e.a. Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring ‘De Oranjeboom’, deel LXXI, jaargang 2018. Breda: Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda ‘De Oranjeboom’, 2019, 116-143
• Zonneveld, Wim, en Jan Luitzen. The Tea Lord Cyclist. Adriaan Kerkhoven (1868-1944): an Indo rider in Dutch nineteenth century bicycle racing. In: Pas, Niek, Yvan Gastaut et Pascal Delheye (eds.). Who is who? Les champions sportifs à l’épreuve des colonisations et des migrations. Bécherel: Éditions Les Perséides, 2019, 69-88
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. Looking at action. A visual approach to nineteenth-century football history in the Netherlands. In: Soccer & Society 21, nr. 4 (juni 2020): 421-432. Published online (13 april 2020): [2]
• Vivat! Vivat Noorthey! Een cultuurhistorische analyse van de introductie van cricket, voetbal en lawntennis in Nederland en de rol daarbij van jongenskostschool Noorthey en haar alumni, 1820-1886. Emst, Sportliteratuur Uitgeverij, 2020. ISBN 9789460210525
• Luitzen, Jan. ‘De bekoring van golf.’ In: Verhoeven, T.H.G, e.a. (red.). Bijdragen en mededelingen. Historisch Jaarboek voor Gelderland. Deel CXIII. 2021. Arnhem: Vereniging Gelre, 2021, 220-231.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Twee keer per dag een uur naar buiten. Sport en opvoeding op jongenskostschool Noorthey.’ In: Het Buiten 3, nr. 7 (april 2021): 20-26.
• Luitzen, Jan, en Hans Warnar. ‘Tot hiertoe en niet verder.’ In: de SPORTWERELD, nr. 99-100 (2021): 46-58.
• Luitzen, Jan, en Mik Schots. Nooit iets doen op de normen van een ander. De binnenwereld van Johan Cruijff. 14 waarheden in zijn eigen woorden. Amsterdam: Balans, 2022.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Cricket en voetbal als Haarlemse “jongensspelen”, 1880-1881.’ In: Haerlem Jaarboek 2021. Haarlem: Historische Vereniging Haerlem, 2022, 66-95.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Drama op Noorthey.’ In: Gen 28, nr. 3 (september 2022): 54-59.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘De “keeks” van Kaiser.’ In: Delf 24, nr. 3 (najaar 2022): 18.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld, ‘”Engelsch spel” op het Land van Mina.’ In: Ons Amsterdam 75, nr. 3 (april 2023): 36-41.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘A Red and Black Dutch Cricket Cap (1881).’ In: Bolz, Daphné & Michael Krüger (red.). A History of Sport in Europe in 100 Objects. Hildesheim: Arete Verlag, 2023, 44-47.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘De vroegste veldsport in Delft, 1881-1895.’ In: Historisch Jaarboek Delft 2023, nummer 32. Delft: Historische Vereniging Delfia Batavarum, 2023, 75-89.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘De allereerste Nederlandse voetbalkampioen.’ In: Haerlem Jaarboek 2022. Haarlem: Historische Vereniging Haerlem, 2023, 98-115.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘De edelste aller buitenspelen. Het vroegste cricket in Zeeland 1882-1891.’ In: Die Wete 52, nr. 3 (juli 2023): 17-28.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld, ‘Dansen op de tennisbaan.’ In: Ons Amsterdam 75, nr. 6 (juli-augustus 2023): 6-9.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘H.V.V.-Noorthey, 1897-1998: acht keer!’ In: Diepput Echo 111, nr. 1 (oktober 2023): 43-48.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Baron Willie and friends.’ In: OGLV Magazine 7 (december 2023): 2-9.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Horten, stoten en controverses. De intrigerende weg naar het voetbalkampioenschap van H.V.V., april 1891.’ In: Die Haghe/Jaarboek 2023. Den Haag: Geschiedkundige Vereniging Die Haghe. Vrienden van het Haags Historisch Museum, 2023, 14-47.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld, ‘’s Zomers de bat, ’s winters de bal.’ In: Ons Amsterdam 76, nr. 1 (januari-februari 2024): 24-27.
• Luitzen, Jan, en Wim Zonneveld. ‘Hoe voetbal verscheen in Enschede.’ In: Overijsselse Historische Bijdragen. Verslagen en mededelingen van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis 139e stuk 2024. (Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2024): 113-138.

Zie de categorie Jan Luitzen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.