Frottola

Een frottola is een seculiere, overwegend vocale muziekvorm. Zij is een Italiaanse aristocratische muziek die populair was aan de Noord-Italiaanse vorstenhoven van Mantua, Ferrara en Urbino. Het genre werd gecomponeerd van ongeveer 1470 tot 1530 en gezongen door zowel vrouwen als mannen.

Er zijn een aantal betekenissen aan het Italiaanse woord frottola, een van daarvan is de lyrische: 'een muzikaal vruchtje van de geest', een grapje.

Het lied is homofoon en de maat is  3/4 of  4/4. Het wordt solo, met begeleiding van instrumenten of meerstemmig uitgevoerd. Van Marchetto Cara is bekend dat hij zong en zichzelf begeleidde op de luit, maar ook dat hij speelde met de luit- en vedelspeler Roberto d'Avanzini.

Het gedicht is in rijmvorm en bestaat uit verschillende strofen van zes versregels, telkens gevolgd door een refrein. Het zijn onderhoudende, eenvoudige gedichtjes, vol met ironische plooitjes.

De populariteit wordt bevestigd door de publicatie van 651 frottola's in 11 bundels, frottole I tot XI, door de Venetiaanse uitgever/drukker Ottaviano Petrucci van 1504 tot 1514.

De meerstemmige publicaties zijn stemboekjes, één voor elke CATB stem, en koorboekjes met 2 stemmen op de linker bladzijde en 2 stemmen op de rechter bladzijde.

De onderhoudende frottola ontwikkelde zich tot het madrigaal, zou voortbestaan in haar Napolitaanse zuster de villanella, en inspireerde de Spaanse villancico.

Tijdens de 15e eeuw was het volkslied 'Villota' zeer populair. Het was een vierstemmig lied dat makkelijk dansbaar en zeer populair was tijdens het carnaval.

In Florence participeerden de machtige gilden actief mee aan het carnaval en de mecenas, dichter Lorenzo I de Medici, de Magnifieke was ook enthousiast. Hij dichtte o.a. Un di lieto giamai^[1] dat door de Franco-Vlaamse Polyfonist Isaac Heinrich gedurende zijn aanstelling aan het hof van Lorenzo (1485-1495) als frotolla werd gecomponeerd.

Het aristocratische lied frottola werd zeer populair aan de Italiaanse hertogelijke hoven en zelfs de grote Franco-Vlaamse polyfonist Josquin des Prez, indertijd werkzaam aan het pauselijk hof, componeerde frottola’s, o.a. El Grillo^[2].

Na de dood van Lorenzo I ontwikkelde de frottola, onder invloed van de muziek- en poëzieminnende Isabella en haar broer Alfonso zich verder. Isabella d'Este was hertogin aan het hof van Mantua, destijds het meest beschaafde hof van Europa, en Alfonso I d'Este was hertog van Ferrara. Aan het hof van Isabella was de vrouw van Marchetto Cara, Giovanna Moreschi als zangeres in dienst. De hertogin was een belangrijke mecenas, die ook kunstenaars als Michelangelo en Leonardo da Vinci financieel ondersteunde.

De componisten Bartolomeo Tromboncino^[3] en Marchetto Cara^[4], beiden werkzaam in Mantua, en Michele Pesenti werkzaam in Ferrara tilden de muzikale kwaliteit van de frottola op. Onder impuls van Isabella verhoogde het literaire peil zich door de introductie van de gedichten van Francisco Petrarca (1304-1374). Uit deze 'poëtische frottola' ontstond in 1530 het madrigaal, dat 'het' profane liedgenre is van de hoogrenaissance.

Het middelpunt van het oorspronkelijk, volkse frottola verplaatste zich naar Napels, waar het muziekgenre villanella grote populariteit genoot.

In alfabetische volgorde kennen we volgende namen:

Van de componisten is dikwijls alleen hun naam bekend. Ze staan vermeld in de gedrukte muziekpartituren bij de uitgever, drukker Ottaviano Petrucci en anderen.