Feuerbach en Luther

(✔/✂/→)

Dit artikel komt mogelijk voor verwijdering in aanmerking.

Het overleg hierover wordt gevoerd op deze discussiepagina. Iedereen is welkom daaraan bij te dragen.
Zie voor meer informatie: Waarom staat mijn artikel op de beoordelingslijst. Voel je vrij het artikel te bewerken.
Haal de pagina echter niet leeg en verwijder deze boodschap niet voordat de discussie gesloten is.

De 19e eeuwse Duitse filosoof Ludwig Feuerbach maakte tijdens zijn leven herhaaldelijk een vergelijking tussen hemzelf en de eerdere Duitser kerkhervormer Maarten Luther

Diverse teksten van Feuerbach over Luther suggereren dat hij zich in zekere zin met hem vergeleek, of ten minste in zijn schaduw plaatste als iemand die een fundamentele kritiek uitoefende op gevestigde waarheden. Dit betreft waarschijnlijk eerder een strategische of symbolische vergelijking dan een volledige identificatie. Feuerbach betitelde zichzelf ooit wel zelfs (schertsend) als ¨Luther II¨ (in een biografische noot geciteerd door Wilhelm Bolin). Dat impliceert dat hij zichzelf als een geestelijke ‘opvolger’ van Luther zag — zeker op het punt van het breken met gevestigde autoriteiten. Zijn biograaf Bolin benadrukte ook dat Feuerbach zich vanuit zijn kritiek op theologie verwant voelde met Luther

Daarnaast gebruikte Feuerbach in Das Wesen des Christenthums Luthers belangrijkste theologische uitgangspunten, zoals de incarnatie (“Gott wird endlicher Mensch”), om zijn eigen antropologische kritiek te illustreren: dat religie in essentie de projectie is van de menselijke wens naar onsterfelijkheid

De 19e eeuwse filosoof Feuerbach en de 16de eeuwse kerkhervormer Maarten Luther waren beiden Duitse denkers, die een fundamentele invloed hadden op het religieuze en filosofische denken van hun tijd. Ze benaderden religie echter vanuit totaal verschillende invalshoeken en leefden in zeer verschillende contexten.

Maarten Luther was een theoloog, die aan de basis stond van de protestantse Reformatie. Hij verzette zich tegen misstanden binnen de Rooms-Katholieke Kerk, zoals de aflatenhandel, en wilde de kerk hervormen door terug te keren naar de kern van het christelijk geloof: de Bijbel. Voor Luther stond het geloof centraal – hij stelde dat de mens niet door goede werken, maar alleen door geloof gered kon worden. De mens, volgens Luther, is zondig en volkomen afhankelijk van Gods genade. Zijn opvatting over God was die van een persoonlijke, almachtige, maar ook rechtvaardige God die zich openbaart via de Schrift. Religie was voor Luther geen menselijke uitvinding, maar een noodzakelijke relatie tussen God en mens.

Feuerbachs uitspraak “Ich bin Luther II” toont aan dat Feuerbach zichzelf, althans in zekere zin, als de kritiekvaardige erfgenaam van Luther ging beschouwen.

Zijn filosofie typeert zich als een “hervorming” van religie – niet door bekering, maar door het ontmaskeren van religie als psychologische projectie.Luther verbrak de dominante kerkelijke dogma’s van zijn tijd. Feuerbach deed iets soortgelijks op filosofisch en theologisch vlak en kan Luther gezien hebben als een belangrijke figuur binnen de ontwikkeling van het Duitse denken. Hij wilde zich wellicht plaatsen binnen een lijn van Duitse denkers die de mens bevrijdden van autoriteit — van kerkelijke, religieuze of filosofische aard.

Door zelf over Luther te schrijven, positioneerde Feuerbach zich misschien niet letterlijk als een tweede Luther, maar wel als iemand die een even ingrijpende intellectuele hervorming probeert teweeg te brengen — ditmaal niet van de kerk, maar van de filosofie en de religieuze bewustzijnsvorm.

Feuerbach daarentegen leefde in de 19e eeuw, in een tijd waarin de Verlichting en het rationalisme de boventoon voerden. Hij was filosoof en religiekritisch denker. Waar Luther religie wilde zuiveren en verbeteren, dteslde Feuerbach dat religie geen openbaring van God zou zijn, maar een projectie van de menselijke natuur. De eigenschappen die aan God worden toegeschreven – zoals liefde, macht en wijsheid – zijn in feite menselijke idealen die buiten onszelf geplaatst worden. Feuerbach zag religie als een vorm van zelfvervreemding: de mens erkent niet dat deze goddelijke eigenschappen uit hemzelf voortkomen, en onderwerpt zich vervolgens aan zijn eigen creatie. In plaats van God centraal te stellen, wilde Feuerbach de mens centraal zetten – wat hem tot een belangrijke voorloper van het moderne humanisme maakt.

Hoewel Luther en Feuerbach fundamenteel van mening verschilden over de aard en waarde van religie, hadden ze wel iets gemeen: beiden leverden scherpe kritiek op de bestaande religieuze orde van hun tijd. Luther keerde zich tegen de autoriteit van de paus en corrupte praktijken, terwijl Feuerbach zich keerde tegen de gehele structuur van religie als zodanig. Beiden zetten in zekere zin de mens centraal – Luther door het belang van het persoonlijke geloof te benadrukken, Feuerbach door te stellen dat God niets anders is dan de mens zelf in vergrote vorm.

Luther ging echter uit van het bestaan van een persoonlijke, transcendente God, terwijl Feuerbach God beschouwde als een menselijke projectie en daarmee feitelijk het werkelijk bestaan van God ontkende. Waar Luther religie zag als het pad naar verlossing, zag Feuerbach religie als juist een obstakel dat de mens ervan weerhoudt zichzelf te begrijpen en zich werkelijk te ontwikkelen.

Luther en Feuerbach droegen ieder op hun eigen manier bij aan de ontwikkeling van het religieus denken in Europa: de een als hervormer binnen het geloof, de ander als criticus die het geloof als een illusie wilde ontmaskeren.

Het feit dat Ludwig Feuerbach zelf onder meer ook over Maarten Luther heeft geschreven, kan inderdaad suggereren dat hij zich op een bepaalde manier met hem vergeleek — of dat hij zich ten minste bewust opstelde binnen een vergelijkbare traditie van hervorming. Maar hoe sterk die vergelijking is en in hoeverre Feuerbach zichzelf daadwerkelijk als een ‘nieuwe Luther’ zag, hangt af van de context waarin hij over Luther schreef.

Mogelijke redenen waarom Feuerbach over Luther schreef waren het gegeven van Luther als verbreker van de dominante kerkelijke dogma’s van zijn tijd. Feuerbach deed iets soortgelijks op filosofisch en theologisch vlak: hij bekritiseerde het christendom en stelde dat religie een projectie is van menselijke wensen. Een mate van gelijkenis ligt in het idee van "ontmaskering van illusies".

Feuerbach kan Luther gezien hebben als een belangrijke figuur binnen de ontwikkeling van het Duitse denken. Hij wilde zich wellicht plaatsen binnen een lijn van Duitse denkers die de mens bevrijdden van autoriteit — van kerkelijke, religieuze of filosofische aard.

Door zelf over Luther te schrijven, positioneerde Feuerbach zich misschien niet letterlijk als een tweede Luther, maar wel als iemand die een even ingrijpende intellectuele hervorming probeerde teweeg te brengen — ditmaal niet van de kerk, maar van de filosofie en de religieuze bewustzijnsvorm.

Feuerbach was een filosoof in de traditie van de Verlichting en het idealisme, en zijn denken is duidelijk secularistisch.

Luther was diep religieus en wilde geen einde maken aan religie, maar haar hervormen. Feuerbach daarentegen ontmantelde religie filosofisch en psychologisch.

Het werk van Feuerbach over Luther suggereert dat hij zich in zekere zin met hem vergeleek, of ten minste in zijn schaduw plaatste als iemand die een fundamentele kritiek uitoefende op gevestigde waarheden. Maar het is waarschijnlijk eerder een strategische of symbolische vergelijking dan een volledige identificatie.