Emmy Rutten-Broekman

Emmy Wilhelmina Lucie Rutten-Broekman (Kota Radja, 29 juni 1905 – Amsterdam, 6 april 2000) was een Nederlands militair en Engelandvaarder.
Levensloop
Broekman trouwde in 1931 in Londen met cineast Gerard Rutten, bij dit huwelijk gebruikte ze de naam Broekman-Lefébure.[1][2] Onder de naam Emmy Lefébure werkte ze tussen 1930 en 1939 als actrice en regieassistente.
Zij wilde militair worden, net als haar voorvaders[3]. Broekman meldde zich in 1940 bij het Algemeen Hoofdkwartier van de bevelhebber van de Nederlandse Land- en Zeemacht. Ze werd ingedeeld bij sectie V (ontwikkeling en ontspanning).[4] Kort daarna capituleerde Nederland en werd het leger gedemobiliseerd.
In augustus 1942 verliet Gerard Rutten Nederland met een visum om drie maanden naar Spanje te gaan, maar reisde door naar Portugal. Hij kwam op 12 mei 1943 in Engeland aan en ging werken bij de afdeling voorlichting van de Nederlandse regering in Londen.[5]
Broekman werkte als secretaresse voor de Stucadoorsbond en daarna voor de Eigen Vervoerders Organisatie.[6] Op 5 augustus 1943 verliet Broekman Den Haag.[6] Ze overleefde allerlei problemen onderweg en trok te voet de Pyreneeën over.[6][7] In Lissabon kon ze op 20 november mee met een geblindeerd vliegtuig dat naar Bristol, Engeland ging. Door dichte mist boven de luchthaven van Bristol moest het vliegtuig uitwijken naar Newquay diep in Cornwall. Zeer vroeg in de ochtend kwam Broekman aan in London en kon ze aankloppen bij Oranjehaven om het adres van haar echtgenoot te vragen.[6][7]
Na aankomst in London besloot Broekman te gaan werken voor het Vrijwillig Vrouwen Hulpkorps (VHK). Zij werd staflid en commandant voor het VHK van het trainingskamp bij Wolverhampton.[8] Zes andere Engelandvaarders sloten zich ook bij het voor het VHK aan: Ellis Brandon, E. van Dien-Hendrix, M. van Esso-Polak, F.M.I. van der Laan, Elly Nauta-Moret en Rie Knapper, die naar de Verenigde Staten werd gestuurd om Nederlanders voor de VHK te werven.

Op 13 november 1944 stak het VHK over naar Oostende[9]. Het VHK werd ingezet om hulpgoederen naar de inwoners van bevrijde gebieden in Nederland te brengen[8]. Ook werd hulp verleend aan evacués, werden kindertransporten naar Engeland begeleid en werd Rode Kruis bijgestaan[10]. Ondertussen was het VHK gemilitariseerd om geregeld onderdeel te zijn van het Nederlandse leger. In april 1945 werd Broekman ingedeeld bij het korps reserve officieren voor speciale diensten bij het VHK met de rang van kapitein.[11] Haar werk bestond vooral uit de coördinatie van de verschillende VHK groepen in bevrijde steden. Ze reed rond met een 3-tonner (vergelijkbaar met de DAF YA-328)[12] om hulpgoederen te vervoeren.[8]
Vanaf 1947[13] werkt Broekman voor het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen als commies op de afdeling Kunsten, vanaf 1956 als hoofd commies[14]. Van 1947 tot haar pensioen in 1970 was zij secretaris en penningmeester van een aantal Rijksadviescommissies ingesteld door de regering "voor het aankopen van en het verlenen van opdrachten voor moderne kunstwerken". Dezelfde functie had zij in de "Commissie tot organisatie van tentoonstellingen in het buitenland van moderne kunstwerken." Kuyvenhoven noemt haar "de spil van de commissies en een verbindende schakel"[15] in de communicatie tussen de commissies en het ministerie. Ze kookte plannen voor bij commissieleden, informeerde ambtenaren, tipte kunstenaars en regelde atelierbezoeken.[15]
Door haar werk voor de commissies was Broekman regelmatig betrokken bij of verantwoordelijk voor het organiseren en inrichten van tentoonstellingen zoals de jaarlijkse expositie "Start"[16], een kans voor winnaars van de koninklijke subsidie om hun werk te exposeren[17] en "Het Rijk legt rekenschap af" (1954,1955) waarin het minsterie werk exposeerde dat met gemeenschapsgeld was aangekocht[18]. Bij de rekenschap tentoonstelling was Boekman ook de redacteur van de "tot in de puntjes door mevrouw E. W. L. Rutten—Broekman verzorgde catalogus"[19].
In het buitenland was Broekman betrokken bij de veel besproken expositie tijdens de opening van het K.L.M passagekantoor in Tel Aviv[20].
Ze werkte vanuit haar huis aan de Valeriusstraat 174b in Amsterdam[15].
Sinds 1951 leefde ze samen met actrice Carla de Raet[21] (1904-2002) (artiestennaam van Gerharda Smit Sibinga) in de Valeriusstraat 174 in Amsterdam[22].
Voetnoten
- ↑ Huwelijksakte Archief Den Haag
- ↑ Huwelijk beëindigd door scheiding rond 1951. In het Nationaal archief wordt een procesdossier bewaard: "Broekman, Emmy Wilhelmina Lucy vs. Gerardus Maria Rutten inz. Alimentatie na echtscheiding 1951-1953" in het archief van het advocatenkantoor Mazirel. Op de registratie kaart van Gerardus Maria Rutten (Archief Amsterdam) staat beëindigd door scheiding op 19 oktober 1955. Mogelijk is die datum een fout.
- ↑ In een interview met Agnes Dessing in 1999 (Dessing 2004: noot 85. Interview met mw. E.W.L. Broekman, 18/9/1999) als voorbereiding op haar boek, Tulpen voor Wilhelmina, verklaarde Broekman haar motivatie om in 1943 naar Engeland te vertrekken samengevat door Dessing, "uit het milieu waaruit zij afkomstig was: haar vader was beroepsmilitair." (Dessing 2004, hoofdstuk 1 Beweegredenen, p. 54.). (Interview is niet afgedrukt. Het is dus niet na te gaan of Broekman zich hier uitspreekt over het Engelandvaarder zijn of de keuze om bij het VHK te gaan. Uit de context van het interview moeten we concluderen dat het over het eerste gaat. Het militair willen zijn speelt wel een rol in haar leven.)
- ↑ Stadsarchief Amsterdam inv.nr. 12. Brief van het Algemeen Hoofdkwartier
- ↑ Pinto, Wolters 1943.
- ↑ a b c d Pinto, Wolters 1944.
- ↑ a b Stadsarchief Amsterdam, inv.nr. 18, Dagboek.
- ↑ a b c Stadsarchief Amsterdam inv.nr. 34. Annemiek Bierman 1983, uitwerking vragenlijst
- ↑ Dessing 2004 p. 300.
- ↑ Dessing 2004, p. 300
- ↑ Stadsarchief Amsterdam, inv.nr. 23, Ingekomen brieven van het Ministerie van Oorlog.
- ↑ persoonskaart vermeld diploma "Driver Heavy Vehicles".
- ↑ Nationaal Archief Inv.nr. 2553
- ↑ Redactie Binnenhof 1956
- ↑ a b c Kuyvenhoven 2007, p.171
- ↑ Verslaggever Nieuw Utrechtsch dagblad (1956)
- ↑ Zie bijvoorbeeld de "Opmerkingen" in de beschrijving van Nico Molenkamp werk "Moeder met kind" dat gekozen was voor "Start" van 1956.
- ↑ M. Bs., 1954. Redactie Het vaderland, 1954.
- ↑ De Gr., 1954
- ↑ R. Veltman Fruin, 1954
- ↑ Zie: TheaterEncyclopedie voor loopbaan als theateractrice. Voor TV en film onder andere in: Stiefbeen en zoon, Al te bont!, Bas Boterbloem, Twee oude dames openen het vuur, Zo'n rustige straat, Arsenicum en oude kant, De grasharp, Vademecum en De man zonder hart.
- ↑ Carla de Raet (Gerharda Smit Sibinga) woont in de Valeriusstraat 174b (boven) zoals is te lezen op haar persoonskaart. Uit het adresboek van Amsterdam 1939-1940 blijkt minstens vanaf 1939. Broekman komt in 1951 voor het eerst voor in de Nederlandsche staatsalmanak voor iedereen, onder commissiën-3, Commissie tot organisatie van tentoonstellingen van moderne Nederlandse beeldende kunst in het buitenland. Het adres is Valeriusstraat 174b.
Bronnen
- Huwelijksakte Gerardus Maria Rutten en Emmy Wilhelmina Lucie Broekman-Lefébure. Archief Den Haag Toegangsnummer 0335-01 Ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente 's-Gravenhage Inv.nr 1064, f262
- Stadsarchief Amsterdam toegang 30729 archief van Emmy Rutten-Broekman (met korte levensbeschrijving), inv.nr. 7 t/m 35.
- idem inv.nr. 12 Verklaring van de opperbevelhebber van Land- en Zeemacht dat zij deel uitmaakt van het Bureau, met pasfoto, 1940
- idem inv.nr. 18 Dagboek van haar ontsnapping via België, Frankrijk, Spanje en Portugal naar Engeland, met klad en transcriptie (de twee laatste stukken zijn later uitgebreid; het dagboek stopt bij Barcelona) en een getypt commentaar op haar ontsnapping uit vermoedelijke een tijdschrift, 1943-1970.
- idem inv.nr. 23 Ingekomen brieven van het Ministerie van Oorlog met de benoeming van resevere-kapitein en van de toekenning van het Kruis van Verdienste, 1945-1948
- idem inv.nr. 34 Ingekomen brieven betreffende een wetenschappelijk onderzoek naar de geschiedenis van het Vrijwillig Vrouwen Hulp Korps, met doorslag van haar antwoorden op een vragenlijst, 1982-1983.
- Annemiek Bierman (1983): (items KLAM04880000007-9) uitwerking van Broekman's antwoorden op een vragenlijst voor: Biermans, A. Vrouwen onder de wapenen. De oprichting van het Vrijwillig Vrouwen Hulpkorps en zijn eerste optreden in bevrijd Nederland (1943-1945) (doctoraalscriptie KUN Nijmegen, 1983).
- O. Pinto, A. Wolters (1944): verhoor van Emmy Rutten-Broekman, 20 januari 1944. Nationaal archief Nummer Toegang 2.13.71, inv.nr. 2524 R Stukken betreffende verhoren van Engelandvaarders 1943-1944. pg. 164-167 in PDF van gescande documenten
- O. Pinto, A. Wolters (1943): verhoor van Gerardus Maria Rutten, 14 juli 1943. Nationaal archief Nummer Toegang 2.13.71, inv.nr. 2524 R Stukken betreffende verhoren van Engelandvaarders 1943-1944. pg. 154-160 in PDF van gescande documenten
- Ministerie van Justitie London (1943-1944): Nationaal Archief Nummer toegang 2.09.06, (Stukken betreffende de screening van Nederlanders voor de overkomst naar Engeland), inventarisnummer: 10418 Rutten-Broekman, E. 1943-1944
- Kuyvenhoven, Fransje (2007). De Staat koopt kunst De geschiedenis van de collectie 20ste-eeuwse kunst van het ministerie van OCW 1932–1992. Instituut Collectie Nederland in samenwerking met Primavera Pers, Amsterdam/Leiden 2007. ISBN 978-90-5997-053-3
- Redactie Binnenhof (1956): Benoeming van Mevrouw E. W. L. Broekman tot hoofdcommies in vaste dienst bij het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen met ingang van 1 oktober 1956 in Het Binnenhof van 12 oktober 1956, Rubriek Rond het Binnenhof Onderwijs p.5.
- Tessa Mulders: Ontstaansgeschiedenis van het VHK op de website van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (gezien 6 april 2025).
- Dessing, A. M. F. (2004): Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker. ISBN 9789035126404
- Nationaal Archief, toegang 2.14.69 Inventaris van het archief van de Afdeling Kunsten en taakvoorgangers van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen over de periode 1945-1965.
- idem, Inv.nr. 2553 Correspondentie tussen E. Rutten-Broekman (secretaris/penningmeester) en A.M.J.W. Hammachter (voorzitter), 1947 - 1948
- idem Inv.nr. 2563 Secretariaatsarchief van mevr. E. Rutten-Broekman. Stukken betreffende de maandverantwoordingen van de kassen van de Rijksadviescommissie voor het aankopen van en het verlenen van opdrachten voor moderne kunstwerken en de Commissie tot organisatie van tentoonstellingen in het buitenland van moderne kunstwerken. 1958-1960
- R. Veltman Fruin (1954): 'K.L.M passagekantoor te Tel Aviv, expositie Nederlandse kunst' in Nederland-Israël; officiëel orgaan van de Kamer van Koophandel Nederland-Israël, en het Genootschap Nederland-Israël, jrg 4, no. 2, 1954, p.14
- M. Bs. (1954): 'Rijksaankopen van hedendaagse beeldende kunst uit eigen land, Tentoonstelling „Rekenschap" in Prinsenhof' in De waarheid van 24 december 1954, p.6
- De Gr. (1954): 'Het Rijk legt rekenschap af, Expositie van aankopen in het Delftse „Prinsenhof”' in Het vaderland van 21 december 1954, p.2
- Redactie Het vaderland (1954): Opening Start in Vlaardingen in Het vaderland van 21 december 1954. (Met een foto van Broekman voor een schilderij.)
- Verslaggever Nieuw Utrechtsch dagblad (1956): Expositie "Start 5" opengesteld' in Nieuw Utrechtsch dagblad van 20 oktober 1956, p.15
- Redactie Provinciale Drentsche en Asser courant (1959): 'Aankoop van schilderijen van Noord-Nederlandse kunstenaars' in de Provinciale Drentsche en Asser courant van 31 januari 1959, p.3
Werk
- Allard Pierson Theatercollectie
- Nederlandsch-Indisch Tooneel (1930): Vader Vrijgezel. Emmy Lefébure als uitvoerende.
- Het Ruys Ensemble (1930): Grand Hotel. Emmy Lefébure als uitvoerende.
- Het Vrije Toneel (v.h. Het Ruys-Ensemble)(1950): Zo gaat 't soms. Emmy Lefébure als vertaalster.
- Emmy Lefébure (Broekman) als regieassistent: Dood water een film uit 1934, Gerard Rutten regisseur. De film Dood water met engelse ondertiteling, is te bekijken op YouTube onder @eyefilmNL, Eye Filmmuseum. Creditatie op de titelrol bij 12:39.
- Emmy Lefébure (Broekman) als regieassistent: Rubber een film uit 1936, Gerard Rutten regisseur. De film Rubber met engelse ondertiteling, is te bekijken op YouTube onder @eyefilmNL, Eye Filmmuseum. Creditatie op de titelrol bij 00:48.
- Secretaris en penningmeester van rijksadviescommissies (gegevens Kuyvenhoven 2007, pg. 395-397)
- Vanaf 4 augustus 1947: Rijksadviescommissie voor het Aankopen van en het Verlenen van Opdrachten voor Moderne Kunstenwerken (26 april 1946–1 november 1952)
- 1 november 1952–28 oktober 1957: Rijksadviescommissie voor Representatieve Aankopen van Moderne Kunst, A-commissie (1 november 1952–28 oktober 1957)
- 1 november 1952–28 oktober 1957: Rijkscommissie voor Stimulerende Aankopen van Moderne Schilderkunst, B-commissie (1 november 1952–28 oktober 1957)
- Rijksadviescommissie voor het Aankopen van en het Verlenen van Opdrachten voor Werken van Hedendaagse Beeldende Kunst; Onderverdeeld in 4 gespecialiseerde commissies, ingesteld op 28 oktober 1957 en opgeheven op 21 juli 1972
- 28 oktober 1957–15 mei 1959: commissie Schilderkunst'
- 28 oktober 1957–1 april 1970: commissie Beeldhouwkunst
- 28 oktober 1957–1 april 1970: commissie Grafische Kunst en Tekenkunst
- 28 oktober 1957–1 april 1970: commissie Gebonden Kunsten
- Begin- en einddatun onbekend: Commissie tot organisatie van tentoonstellingen van moderne Nederlandse beeldende kunst in het buitenland. (Begin- en einddatun onbekend)